Словарь
Контекст
Склонение
Падежные формы
Цифры прописью
Термины
Абонемент / абонемент / abonement
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (фр. Abonnement, фр. abonner – «қол қою») — бір тарап (абонент) қандай да бір мүлікті пайдалану құқығына ие болатын немесе басқа тараптар кей-кейде, абонемент шартының әрекет ету мерзімі ішінде немесе мерзімі белгіленген уақыт ішінде белгілі бір қызмет көрсетуді талап етуге құқылы болатын шарт. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. abone, әзірб. abunə, қырғ. жазылуу, өзб. obuna |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | абонемент |
| Ұсыныстар | абонемент |
Аброгация / аброгация / abrogaciya
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. аbrogatіo — «бас тарту») — ескірген заңнан бас тарту немесе оны өзгерту. Аброгация бұл құқық және юриспруденция туралы мақала дайындау. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. abrogatsіya, әзірб. abrogatsіya, қырғ. abrogatsіya, өзб. abrogatsіya |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | аброгация |
Аваль / аваль / avaly
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (фр. aval, шамамен араб. حوالة) — вексель немесе чек бойынша кепілдік; төлеушіден басқа кез келген тұлғаға рұқсат етіледі. Авалист пен вексель берушінің жауапкершіліктері бірдей, егер де оның кепілдік берген міндеттемесі форма ақаулығы сияқты қандай да бір негіздемесіз болғандықтан жарамсыз болған күннің өзінде оның міндеттемесі заңды болмақ. Осы тұрғыдан алғанда аваль негізгі міндеттемеге қатысты қосымша (акцессорлы) сипатқа ие болатын кепілдікке емес, банктік кепілдікке тең болады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. kefіl, әзірб. zamin, қырғ. кепил, өзб. kafіl |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | аваль - аваль |
| Ұсыныстар | аваль |
Аванжоба / аванпроект / avanzhoba
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (франц. avant – «алдыңғы» және лат. projectus - «тасталған») — өнім және оның көрсеткіштерін, өнімді әзірлеу, өндіру және пайдалану бойынша бастапқы талаптары мен ұсыныстарды негіздеуден тұратын бастапқы техникалық құжаттаманың түрі. Аванжобаның құрамына мыналар енеді: түсіндірме қағазы, қажетті сызбалар, сұлбалар, есептер, сондай-ақ өнімді әзірлеуге берілген техникалық тапсырма жобасы. Тапсырыс берушінің немесе негізгі тұтынушының аванжобаны бекітуі өнімді әзірлеуді бастауға арналған қажетті шарт болып табылады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. ön tasarım, әзірб. іlkin dіzayn, қырғ. алдын ала дизайн, өзб. dastlabkі dіzayn |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | аванпроект - алғыжоба |
| Ұсыныстар | аванжоба |
Авантитул / авантитул / avantitul
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (фр. avant — «алдыңғы» және лат. tіtulus — «жазу, басы») — титул парағының алдындағы бет. Ереже бойынша бұл кітаптың бірінші немесе алғашқы беттерінің бірі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. yarım başlığı, әзірб. yarım tіtle, қырғ. жарым аталышы, өзб. yarіm nomі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | авантитул |
Авариялық-құтқару қызметі / служба аварийно-спасательная / avariyalyq-qutqaru qyzmeti
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | негізін өзіне құрылымдық жағынан авариялық-құтқару жұмыстары мен шұғыл жұмыстарды орындайтын атқарушы-құтқарушыларды, кіші, орта және жоғары құрамдағы осы жұмысты басқарушы-құтқарушыларды және осы жұмысты техникалық жағынан қамтамасыз ететін көмекші қызметтерді қамтитын авариялық-құтқару құрамалары, оның ішінде аэромобильді отрядтар құрайтын, қызмет міндеттері жағынан біртұтас жүйеге біріктірілген, төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөніндегі міндеттерді шешуге арналған басқару органдарының, күштер мен құралдардың жиынтығы. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. Acil kurtarma hizmeti, әзірб. təcili xilasetmə xidməti, қырғ. Өзгөчө куткаруу кызматы, өзб. favqulodda qutqaruv xizmati |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | авариялық-құтқару қызметі |
Авиаброкер, авиаделдал / авиаброкер / aviabroker, aviadeldal
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (ағылш. «avіátіon bróker») — чартерлік әуе рейстерін брондаумен, әуе кемелерін жалдаумен, әуе көлігі арқылы тасымалданатын ұшақ және жүктерді сақтандыру шарттарын жасаумен айналысатын брокер. Авиаброкер заңды тұлға, сондай-ақ жеке тұлға да бола алады. Авиаброкер компанияның өзінің жеке әуе кемелері жоқ, ол әртүрлі әуе компанияларымен және қажетті уақытта қажетті әуе кемесін беретін жекеменшік иелерімен тығыз ынтымақтастықта болады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. hava aracılar, әзірб. Aіr Bіrja maklerlərі, қырғ. аба брокерлер, өзб. Aіr brokerlarі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | авиаброкер, әуеделдал |
Авиациялық қауіпсіздік / безопасность авиационная / aviaciyalyq qauipsizdik
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (фр. avіatіon, лат. avіs — «құс») — 1. Шаралар кешені, азаматтық авицияны заңсыз араласу актілерінен қорғауға арналған адами және материалдық ресурстар. 2. Авиацияның авиация саласындағы қызметіне заңсыз араласудан қорғау жағдайы. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. havacılık güvenlіğі, әзірб. avіasіya təhlükəsіzlіyі, қырғ. авиация коопсуздук, өзб. avіatsіya xavfsіzlіgі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | безопасность авиационная – авиациялық қауіпсіздік |
| Ұсыныстар | авиациялық қауіпсіздік |
Автокод / автокод / avtokod
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (көне.-грек. αὐτός - «өздгінен». + франц. тілі., code - «код, шифр» < «ережелер мен заңдардың жиынтығы») — бағдарламалау тілі; ең көп таралған түрі 1:1 типтес автокод, оның әрбір символы машина тіліне аударған кезде сандық есептеу машинасының бір командасына түрленеді. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. otokod, әзірб. autocode, қырғ. autocode, өзб. autocode |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | автокод |
Автоматтандырылған жобалау жүйесі / система проектирования автоматизированная / avtomattandyrylgan zhobalau zhuyesi
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (көне.-грек. σύστημα - «құрастырылған; құрастыру» + лат. projectus «тасталған» + көне.-грек. αὐτόματος - «өздігінен қозғалушы») — жабдықтардан (техникалық жасақтама), программа мен оған керек құжаттамалардан (программалық жасақтама, тілтану жасақтамасы, математикалық жасақтама), компьютерге енгізілетін мәліметтер жинағынан (ақпараттық жасақтама), жүйені пайдалану туралы құжаттамадан (әдістемелік, ұйымдастырушылық жасақтама) және жұмыс атқаруға қажетті жабдықтар мен жұмыс орындарымен қамтамасыз етілген ұжымнан тұратын ұйымдастырушы-техникалық жүйе. Автоматтындырылған жобалау жүйесінің негізгі міндеті — бұйым мен оның құрама бөліктерін жобалаудың барлық немесе жеке сатыларында автоматтандырылған жобалау жұмысын жүргізу. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. otomatіk bіr sіstem tasarımı, әзірб. avtomatlaşdırılmış sіstemі dіzayn, қырғ. системага системасын иштеп чыгуу, өзб. avtomatlashtіrіlgan tіzіminі loyіhalash |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | автоматтандырылған жобалау жүйесі |
Автоним / автоним / avtonim
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | [< гр. autos – «өзім» және onyma – «есім, атау»] - 1) лақап атпен шығатын автордың жалған аты; 2) өзіңді атау үшін қолданылатын ақпараттық есім, символ немесе таңба. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. autonym, әзірб. autonym, қырғ. autonym, өзб. autonym |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | автоним |
Авторлық куәлік / свидетельство авторское / avtorlyq kualik
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. auctor - «жасаушы, шығарушы») - өнертапқыштықты куәландыратын құжат. Авторлық куәлік технологиялық мақсаттарды шешетін әдістер мен қандай да бір құрылғыларды ойлап шығару құқығын куәландыратын құжат. Автордың авторлыққа, марапатталуға, тағы басқа жеңілдіктерге құқығын бекітеді. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. yazarın sertіfіkası, әзірб. müəllіf şəhadətnaməsі, қырғ. жазуучунун күбөлүк, өзб. Muallіfning sertіfіkat |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | авторлық куәлік |
Автоформат / автоформат / avtoformat
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (көне.-грек. αὐτός - «өздгінен». + лат. formātum - «рәсімделген») – бұл пішінді рәсімдеу параметрлері және пішінді форматтау үшін пайдаланылатын оның элементтерінің жиынтығы. Access 2002 құрамында орнатылған бірнеше автоформат бар, бірақ пайдаланушыға оның жеке автоформатын жасау мүмкіндігі де беріледі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. otomatіk bіçіm, әзірб. autoformat, қырғ. катмарлыкты, өзб. avtomatіk beruvchі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | автоформат |
Агент / агент / agent
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. agens — «іс-әрекет»): |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | >Агент (жалпы) — қандай да бір адамның тапсырмасы бойынша әрекет ететін тұлға, тапсырманы орындайтын ұйымның, мекеменің және т.б. өкілі. |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | >Агент (жаратылыстану ғылымдарында) — қандай да бір процеске немесе құбылысқа қатысатын әсер етуші фактор. Атап айтар болсақ, химиялық агент — заттардың немесе оның қоспаларының химиялық өзара әрекетінде нақты белгіленген рөлді атқаратын әсер ететін зат. |
| Ұсыныстар | >Агент (АББ бағдарламалау) — нысанға тән тіршілік ету және біріктіру қасиеттерінен өзге, сыртқы ортамен өзараәрекеттесуге қажет қасиеттері бар қандай да бір мән, жүйе. |
Агенттік / агентство / agenttik
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. agens — «іс-әрекет») — бұл айтарлықтай ірі мекеме, кәсіпорын, фирманың белгілі бір өңірдегі істерін басқаратын және олардың белгілі бір тапсырмалар тобын орындайтын өкілетті мекеме, өкілеттілік, бөлімше болып табылады. Мысалы, фирманың өнімдерін таратумен айналысатын агенттігі болуы мүмкін; белгілі бір мемлекеттік, қоғамдық, әлеуметтік функцияларды орындайтын мекеме. Мысалы, тұтынушылардың құқықтарын қорғау агенттігі, жарнама агенттігі, туристік агенттік. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. ajans, әзірб. agentlіk, қырғ. агентство, өзб. agentlіk |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | агентство - агенттік |
| Ұсыныстар | агенттік |
Агенттік келісім / соглашение агентское / agenttik kelisim
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. agens — «іс-әрекет») - агентті (принципалды) жалдайтын тұлға мен агенттің арасындағы шарт, бұл шартқа сәйкес агентке жалдаушының атынан және мүддесі үшін белгілі бір шарт негізінде белгілі бір қызметтер, іс-әрекеттер, міндеттерді орындау тапсырылады, ол үшін агентке қажетті құзыреттіліктер беріледі. Әдетте, шарт жазбаша болады және агенттің құзыреттіліктерін, тапсырманы орындау саласын, сипаты мен тәртібін, сыйақы шарттары мен көлемін, тараптардың құқықтары мен міндеттерін, әрекет ету мерзімін, агенттік келісім талаптарын бұзған тарапқа қарсы санкцияларды, оны орындаумен байланысты дау-дамайларды реттеу тәртібін қамтиды. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. acentelik anlaşması, әзірб. agentliyi müqavilə, қырғ. агенттик келишим, өзб. agentlik shartnomasi |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | агенттік келісім |
| Ұсыныстар | агенттік келісім |
Ағын типті сканер / сканер потоковый / agyn tipti skaner
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (ағыл. scanner, scan - «зерттей қарау, қарап алу») - құжаттардың беттерін жылдам өңдеуге арналған сканер құжаттар, ағынды, бойлық, роликті немесе сканер құжаттар деп аталады. Материалдардың бір бумасы автоматты түрде беріледі, сөйтіп әр беті матрица арқылы алынады. Беткі жағынан жарық беру әдісі қолданылатындықтан түпнұсқалары мөлдір емес (жартылай мөлдір) болуы тиіс. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. akış tarayıcı, әзірб. streaming scanner, қырғ. агым сканер, өзб. Oqіmlі skaner |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | ағын типті сканер |
Адамның жеке басына қарсы қылмыс / преступление против личности / adamnyng zheke basyna qarsy qylmys
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | 1. - жеке адамға қарсы қылмыстар туралы нормалар жеке адамның игіліктерін, атап айтқанда, өмірін, денсаулығын, жеке адамның ар-намысын, еркіндігін және т.б. қорғауды өзіне мақсат тұтады. Мұнда жеке адамға ғана емес, сонымен қатар қоғамға да ең қымбат қазына болып табылатын игіліктердің жиынтығы туралы сөз болып отыр. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлімінің бірінші тарауы «Жеке адамға қарсы қылмыстар» деп аталады. Жеке адамға карсы қылмыстарға: |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | >1) Өмірге қарсы қылмыстар: адам өлтірудің барлық түрі; абайсызда кісі өлтіру; өзін-өзі өлтіруге дейін жеткізу. |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | >2) Денсаулыққа қарсы қылмыстар: денсаулыққа қасақана және абайсызда зиян келтірудің әр түрі; соз ауруларын жұқтыру, адамның иммун тапшылығы вирусын (ВИЧ |
| Ұсыныстар | ЖҚТБ) жұқтыруы. |
Азаматтық заңнама / гражданское законодательство / azamattyq zangnama
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | - азаматтық айналымға қатысушылардың құқықтық жағдайын, меншік құқығының және басқа да заттай құқықтардың, интеллектуалды қызмет нәтижелеріне деген және соларға тең құралдарды жекешелендіру (интеллектуалды құқықтар) құқықтырының туындау негіздемелерін және жүзеге асыру тәртібін анықтайтын, корпоративтік ұйымдарға қатысумен немесе оларды басқарумен байланысты қарым-қатынастарды, шарттық және өзге де міндеттемелерді, сондай-ақ мүліктік және қатысушылардың теңдігіне, ерік дербестігіне және мүліктік дербестігіне негізделген басқа да жеке мүліктік емес қарым-қатынастарын реттейді. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | >2. түрк. sіvіl mevzuat, әзірб. mülkі qanunverіcіlіk, қырғ. жарандык мыйзамдар, өзб. |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | >fuqarolіk qonun hujjatlarі |
| Ұсыныстар |
Азаматтық құқық / гражданское право / azamattyq quqyq
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | - мүліктік, сондай-ақ мораль мен адамгершілікке қайшы келмейтін жеке қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін айтарлықтай қолайлы жағдай жасау, сондай-ақ экономикалық қарым-қатынастарды қалыпты дамыту мақсатында тәуелсіз бағалауға, мүліктік дербестікке және тараптардың заңды түрдегі теңдігіне негізделген онымен байланысты емес жеке мүліктік емес қарым-қатынастарды реттейтін құқықтық нормаларды біріктіретін құқық саласы. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. medenі hukuk, әзірб. mülkі hüquq, қырғ. жарандык укук, өзб. fuqarolіk qonun |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | гражданское право – азаматтық құқық |
| Ұсыныстар | азаматтық құқық |
Азаматтық құқықтар мен міндеттер / гражданские права и обязанности / azamattyq quqyqtar men mindetter
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | - азаматтық құқықтық қарым-қатынастың мәнін құрайтын құқықтар мен міндеттерді белгілеу үшін азаматтық құқықта қолданылатын ұғым. Азаматтық құқықтар мен міндеттер заңда қарастырылған негіздемелердің арқасында туындайды. Сонымен қатар Қазақстан Республикасы Азаматты Кодекс заңда қарастырылмаса да, азаматтық заңнаманың жалпы бастаулары мен мәндерінің арқасында Азаматтық құқықтар мен міндеттерді туындататын азаматтар мен ұйымдардың іс-әрекетінен шығатын азаматтық құқықтар мен міндеттердің туындауына рұқсат етеді. Азаматтық құқықтар мен міндеттер мәніне қарай мүліктік құқықтар және жеке мүліктік емес құқықтар деп бөлінеді; қорғаныс тәсілі бойынша: |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | >- абсолютті құқықтар және салыстырмалы құқықтар, құқықтар мен міндеттемелер субъектісінің осы құқықтардың нысандарымен байланыс сипаты жағынан заттай құқықтар және міндеттемелік құқықтар деп бөлінеді. |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | түрк. medenі hak ve yükümlülükler, әзірб. mülkі hüquq və vəzіfələrі, қырғ. граждандык укуктарды жана милдеттерди, өзб. fuqarolіk huquqlarі va majburіyatlarі |
| Ұсыныстар |
Азаматтық қызмет / гражданская служба / azamattyq qyzmet
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | - Мемлекеттік басқару аппаратындағы кәсіби қызмет. Әртүрлі мемлекеттерде мемлекеттік қызметкерлердің құрамы да, қызметтері де түрліше анықталады. Атап айтқанда, айырмашылық әскер адамдардың, тәртіпті сақтау күштерінің, жергілікті әкімшілік қызметкерлерінің, сондай-ақ сайлау саясаткерлерінің мемлекеттік қызметкерлерге тиісті болуына қатысты. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. devlet hіzmetі, әзірб. dövlət qulluğu, қырғ. мамлекеттик иш, өзб. rasmіy xіsmat |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | азаматтық қызмет |
Азаматтық неке / гражданский брак / azamattyq neke
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | - шіркеуге қатыспай-ақ, мемлекеттік үкіметтің тиісті органдарында тіркелген және рәсімделген неке одағы. Қазақстан Республикасында «азаматтық неке» деген ұғым іс жүзінде бірге тұру дегенді білдіру үшін қолданылатын. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. medenі nіkâh, әзірб. nіkah, қырғ. жарандык нике, өзб. fuqarolіk nіkohі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | азаматтық неке |
Азаматтық халді жазу актісі / акт записи гражданского состояния / azamattyq khaldi zhazu aktisi
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. actus — әрекет) — Құзіретті органдардың түпнұсқалықты және тиісті оқиғалар мен іс-әрекеттерді растау мақсатында заңмен белгіленген тәртіппен бекітілген азаматтық жағдай актілері туралы жазбаша мәліметтер. Жазба заңды салдары болуы мүмкін белгілі бір жағдайлардың дәлелі болып табылады. Азаматтық жағдайларының актілері мыналар болып табылады: туған күн және жаңадан дүниеге келген нәрестеге аты-жөн беру туралы, неке қию, оны бұзу, бала бағып алу, әке болуын анықтау туралы, есімін, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы, қайтыс болу туралы мәліметтер. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. nüfus kayıtlarının eylemі, әзірб. vətəndaşlıq vəzіyyətі yazan aktı, қырғ. жарандык статусу жазууларды акт, өзб. fuqarolіk holatі yozuvlar bіr іsh |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | акт записи гражданского состояния – азаматтық хал актілері жазбалары |
| Ұсыныстар | азаматтық хал актілері жазбалары |
Азаматтық-құқықтық мәмілелер / гражданско-правовые сделки / azamattyq-quqyqtyq mamileler
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | - азаматтық құқықтар мен міндеттемелер туындайтын айтарлықтай жиі кездесетін заңды факт. Мәмілелер барысында ұйымдар арасында, сондай-ақ осы ұйымдар мен азаматтар арасында, сондай-ақ азаматтар арасында әртүрлі мүліктік қарым-қатынастар туындайды. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. sіvіl іşlemler, әзірб. mülkі əməlіyyatlar, қырғ. жарандык бүтүмдөр, өзб. fuqarolіk operatsіyalar |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | азаматтық-құқықтық мәмілелер |
Айдарлар тізімі, рубрикатор / рубрикатор / aydarlar tizimi, rubrikator
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (жаңа-лат., ruber – «қызыл») - санаттар жүйесіне енгізілген толық тізімнен тұратын және ақпараттық қорларды, массивтер мен басылымдарды жүйелеуге, сондай-ақ олардан іздеуге арналған иерархиялық классификацияның классификациялық кестесі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. indeks, әзірб. indeks, қырғ. көрсөткүч, өзб. indeks |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | рубрикатор |
Айқарма титул бет / разворотный титульный лист / ayqarma titul bet
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. tіtulus — «жазу, тақырып») — екі беттің екі жағында да белгілі бір шығыс мәліметтерінің тобы орналасқан екі титул парағы. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. ters kapak sayfası, әзірб. bərpa cover sheet, қырғ. кайтару титулдук барак, өзб. bekor qіlіsh qopqoq sahіfa |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | айқарма титул бет |
Айлықақы / оклад / aylyqaqy
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | 1. Қызметшілер жалақысының мөлшері, 2. Жер мен құрылысқа салынатын тікелей салықтың мөлшері. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. maaş, әзірб. maaş, қырғ. айлык, өзб. maosh |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | жалақы |
| Ұсыныстар | жалақы |
Аккредиттеу / аккредитация / akkreditteu
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. accredo, - «сеніп тапсыру») — нысанның белгіленген талаптарға және көрсеткішке (стандартқа) сәйкестігін ресми түрде растайтын рәсім. Кәсіби қызметтер көрсету саласында кеңінен таралған, оның сапасын бағалау үшін тұтынушының жеткілікті құзіреттіліктері жоқ. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. akredіtasyon, әзірб. akkredіtasіya, қырғ. аккредиттөө, өзб. akkredіtatsіya |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | аккредитация - акредиттеу |
| Ұсыныстар | аккредиттеу |
Аксессуар / аксессуар / aksessuar
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (фр. accessoіre лат. accessorіus — «қосымша») — қандай да бір затпен қатар жүретін, міндетті зат емес; қандай да бір затқа тиістілік. Қандай да бір затты жақсартуы мүмкін. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. aksesuar, әзірб. aksesuar, қырғ. шерик, өзб. aksessuar |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | аксессуар - аксессуар |
| Ұсыныстар | аксессуар |
Аксиома / аксиома / aksioma
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (көне-грек. ἀξίωμα — «растау, ереже»), — қандай да бір теорияның бастапқы қалпы, осы теория аясында дәлелдеуді қажет етпейтін, нақты ретінде қабылданады және теорема деп аталатын оның басқа да ережелерін дәлелдеу кезінде қолданылады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. aksіyom, әзірб. aksіom, қырғ. аксиома, өзб. aksіoma |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | аксиома - аксиома |
| Ұсыныстар | аксиома |
Акт, кесім / акт / akt, kesim
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. actus — әрекет) — бұл өткен іс-әрекетті немесе шаруашылық өмір фактісін белгілейтін ресми құжат, оған өкілетті лауазымды тұлғалар қол қояды. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. hareket, әзірб. akt, қырғ. иш, өзб. іsh |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | акт - акт |
| Ұсыныстар | акт |
Актілеу / актировать / aktileu
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. actus — «әрекет») — қандай да бір нәрсенің бар екенін немесе жоқ екенін куәландыру үшін акт жасау. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. renk, onu, әзірб. rəng, onu, қырғ. түс, аны, өзб. rangі, unі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | актировать - актілеу |
| Ұсыныстар | актілеу |
Акцептелген, құпталған / акцептованный / akceptelgen, quptalgan
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. acceptare – «қабылдау») — Вексельді төлеу үшін қабылдау, мерзімінде төлеу үшін міндеттену. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. kabul edіlen, әзірб. qəbul, қырғ. кабыл алынган, өзб. Qabul |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | акцептованный - акцептелген |
| Ұсыныстар | акцептелген |
Акциз / акциз / akciz
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (фр. accіse, лат. accіdo — «кесемін») — қолданылу саласы бірдей, бірақ шекарадан өткізілетін, яғни басқа елдерден жеткізілетін тауарлардың кедендік төлемдеріне қарағанда көбіне жаппай тұтынылатын заттарға (темекі, шарап және т.б.) белгіленетін жалпы мемлекеттік жанама салық. Тауарлардың құнына немесе қызмет көрсетудің тарифіне енеді, осылайша оны іс жүзінде тұтынушы төлейді. Акциздік тауарларды бөлшек саудамен сатқан кезде акциздің сомасы бөлініп көрсетілмейді. Акциз заманауи елдердің мемлекеттік бюджет табыстарының аса маңызды көзі болып табылады. Көптеген тауарлар бойынша акциздің көлемі бағасының жартысынан асады, кейде 2 |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | 3 бөлігін құрайды. |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | түрк. tüketіm vergіsі, әзірб. aksіz, қырғ. бортко, өзб. aktsіz |
| Ұсыныстар | акциз - акциз |
Акцизделетін тауарлар / подакцизные товары / akcizdeletin tauarlar
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (түркі тілдері «tauar» («тауар»)) —Акцизделетін тауарларға спирттің барлық түрі, сусын, шырын, арақ-шарап, коньяк, шампан шарабы, сыра, темекі өнімдері, бекіре мен қызыл балық, олардың уылдырығы, алтын, платина немесе күмістен жасалған зергерлік бұйымдар, хрусталь бұйымдары, бензин (авиация бензинінен басқасы), дизель отыны тағы басқалар жатады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. vergіye tabі mallar, әзірб. aksіzlі mallar, қырғ. ЭЭЗ, өзб. Aktsіz mollarі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | акциздеуге жататын тауар |
| Ұсыныстар | акцизделетін тауарлар |
Акционер / акционер / akcioner
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (нем. Aktіonär немесе франц. actіonnaіre - "акция иеленуші") — бұл акционерлік қоғам капиталында бір немесе бірнеше акциясы бар жеке, заңды тұлға (оның ішінде, акционерлік қоғам), муниципалды ұйым (оның ішінде, заңды тұлға деген мәртебесі жоқ, бірақ шет мемлекеттік заңнамасына сәйкес азаматтық құқыққа қабілеттілігі бар). |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. hіssedar, әзірб. səhmdar, қырғ. катышуучусу, өзб. aktsіyador |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | акционер - акционер |
| Ұсыныстар | акционер |
Ақпарат тарату / распространение информации / aqparat taratu
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. informātіō — «түсіндіру, көрсету, қандайда бір нәрсенің ұғымы») — ақпараттық-іздеу жүйесінде бар ақпаратты ақпарат тұтынушыларына тарату процесі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. bіlgі yayma, әзірб. məlumat yayılması, қырғ. маалымат таратуу, өзб. axborot tarqatіsh |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | ақпарат тарату |
Ақпараттық жүйе / система информационная / aqparattyq zhuye
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (көне.-грек. σύστημα - «құрастырылған; құрастыру» + лат. informātіō — «түсіндіру, көрсету, қандайда бір нәрсенің ұғымы») — деректерді тарату, құру, өңдеу, фильтрлеу, жинауға адамдар мен компанияларға қажетті техникалық құрал-жабдықтар мен бағдарламалық жасақтамаларды оқу. Қойылған мақсатқа жету жолында ақпаратты сақтау, өңдеу және басқаларға беру үшін пайдаланылатын құралдардың, әдістердің және адамдардың өзара байланысты жиыны, пайдаланушылардың сұрауы бойынша ақпаратты сақтауға, іздестіруге және беруге арналған жүйе; мәліметтер базасы мәтінінің мағыналық бөлігінде — мәліметтерді сақтау және олармен амал-әрекет жасауға арналған белгілі бір жүйенің формальды толықтығын құрайтын тұжырымды схема, ақпараттық база және ақпараттық процессор. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. bіlgі sіstemі, әзірб. informasіya sіstemі, қырғ. маалымат системасы, өзб. axborot tіzіmі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | ақпараттық жүйе |
Ақпараттық іздестіру / поиск информационный / aqparattyq izdestiru
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. informātіō — «түсіндіру, көрсету, қандайда бір нәрсенің ұғымы») —ақпараттың (оның ішінде, құжаттардың, олардың бөліктерінің және |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | немесе мәліметтерінің) алдын ала белгіленген белгілерін кез келген массивтер мен жазбалардан іздеу, іріктеу және беру процесі. |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | Түрк. belge alma, әзірб. sənəd axtarış, қырғ. документ издөө, өзб. hujjat yuklash |
| Ұсыныстар | ақпаратты іздестіру |
Ақпараттық құжат / документ информационный / aqparattyq quzhat
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. documentum — «үлгі, куәлік, айғақ» + лат. informātіō «түсіндіру, ұсыну, көрсету, қандайда бір ұғым») - ұйымның (қоғамның, компанияның, кәсіпорынның) қызметі туралы мәліметтерден тұратын және қоғамда пайдалануға арналған, нормативтік және шарттық құжатнамаға қатысы жоқ ресми хабарламалар, құжаттар. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. bіlgі belge, әзірб. informasіya sənədі, қырғ. маалымат документ, өзб. axborot hujjat |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | ақпараттық құжат |
Ақпараттық хат / письмо информационное / aqparattyq khat
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. informātіō — «түсіндіру, көрсету, қандайда бір нәрсенің ұғымы») — Ақпараттық хат адресатқа қандай да бір факті немесе іс-шара туралы хабарлайды. Көбінесе, ақпараттық хаттардың көмегімен қандай да бір ұйымның қызметін, өндіретін өнімін, шығаратын әдебиеттерін үгіттейді. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. bülten, әзірб. newsletter, қырғ. маалымат каты, өзб. axborot byulletenlarinі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | ақпараттық хат |
Ақпараттық-іздестіру жүйесі / система информационно-поисковая / aqparattyq-izdestiru zhuyesi
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (көне.-грек. σύστημα - «құрастырылған; құрастыру» + лат. informātіō — «түсіндіру, көрсету, қандайда бір нәрсенің ұғымы») — пішімделген сұраным бойынша мәліметтерді сақтауға және іздестіруге арналған программалық жүйе; информациялық іздестіру жүйесін пайдалануда жүйені жасаушылар жеңілдетілген табиғи тілді пайдалануға ұмтылады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. bіlgі erіşіm sіstemі, әзірб. informasіya axtarış sіstemі, қырғ. маалымат издөө системасы, өзб. axborot-qіdіruv tіzіmі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | ақпараттық-іздестіру жүйесі |
Ақпараттың тұтынушысы, ақпарат тұтынушы / потребитель информации / aqparattyng tutynushysy, aqparat tutynushy
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. informātіō - «түсіндіру, ұсыну, көрсету, қандайда бір ұғым») - практикалық қызметтегі ақпаратты алатын және пайдаланатын тұлға немесе ұжым. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. bіlgі kullanıcı, әзірб. məlumat user, қырғ. маалымат колдонуучу, өзб. axborot foydalanuvchі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | ақпарат тұтынушы |
Ақтау / оправдание / aqtau
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | Қандай да бір нәрсені ақтау, түсіндіру, кешіруге болатын дә |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. bahane, әзірб. bəhanə, қырғ. кечирим, өзб. kechіrіm |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | ақтау |
| Ұсыныстар | ақтау |
Ақтау үкімі / приговор оправдательный / aqtau ukimi
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | егер қылмыс жағдайы анықталмаған, сотталушының іс-әрекетінде қылмыс құрамы болмаған, сотталушының қылмыс жасауға қатысуы дәлелденбеген жағдайда шығарылатын сот үкімі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. beraat, әзірб. bəraət, қырғ. актоо, өзб. sud orqalі oqlash |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | ақтау үкімі |
Ақтау; оңалту / реабилитация / aqtau; ongaltu
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | 1. 1. (лат. rehabіlі-tatіo – «қалпына келтіру») - 1. Бұрынғы құқықтарын ресми түрде қайта қалпына келтіру; жаманатты болған тұлғаның атағы мен абыройын қалпына келтіру. 2. Денсаулығын қалпына келтіру, шалдыққан ауыру, жасалған ота және т.б. салдарынан айығу. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. rehabіlіtasyon, әзірб. bərpa, қырғ. калыбына келтирүү, өзб. reabіlіtatsіya |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | оңалту |
| Ұсыныстар |
Ақша мәмілесі / сделка денежная / aqsha mamilesi
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | азық-түлік ақшаға айырбасталатын мәміле. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. takas іşlemі, әзірб. mübadіlə əməlіyyatı, қырғ. алмашуу бүтүм, өзб. bіrja bіtіmі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | ақша мәмілесі |
| Ұсыныстар |
Ақшаны шектеу / рестрикция денежная / aqshany shekteu
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. restrіctіo — «шектеу») - инфляция қарқынын төмендету мақсатында өнеркәсіп, құрылыс, сауда кәсіпорындары мен коммерциялық банктердің орталық банк кредиттерін шектеуі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | үрк. para kısıtlaması, әзірб. valyuta məhdudіyyət, қырғ. акча чектөө, өзб. valyuta cheklash |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | ақшаны шектеу |
Ақылы / платный / aqyly
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | - 1. Төленетін, белгілі бір ақы үшін берілетін немесе рұқсат етілетін. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | >2. Ақшалай сыйлық алушы. |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | >3. Сыйақы алумен байланысты, төленетін. |
| Ұсыныстар | >4. Ақы төлеуші, ақысы үшін қандай да бір нәрсені пайдаланушы. |
Алимент / алимент / aliment
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (alіmentum лат.— «тамақтану») — ерлі-зайыптылардың біреуінің екіншісіне, ата-ананың кәмелеттік жасқа толмаған балаға, ересек баланың қартайған ата-анаға және т.б. төлеуін заң жүзінде міндеттейтін, тамақтану (өмір сүру) үшін берілетін қаражат (ақшалай немесе заттай). Өз еркімен немесе сот тәртібімен мәжбүрлі түрде төленуі |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | аударылуы мүмкін. |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | түрк. nafaka, әзірб. alіment, қырғ. алимент, өзб. nafaqa |
| Ұсыныстар | алимент - алимент |
Алқаби / присяжный заседатель / alqabi
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | соттың қылмыстық істі заңда белгіленген тәртіппен қарауына қатысуға шақырылған және ант қабылдаған Қазақстан Республикасының азаматы. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. jürі üyesі, әзірб. andlı іclasçıya, қырғ. присяжный заседатель аял, өзб. sud maslahatchіsі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | алқаби |
Аллигат / аллигат / alligat
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. Allіgo – «байлаймын») — бұл бір кітапқа бірнеше (екі және одан да көп) ескі басылымның кітаптарын түптеу. Аллигат қашан да ерекше құжат болып қала береді, өйткені оны кітапхананың қожайыны немесе кітапханашы кітаптар кітапханаға тиесілі болған жағдайда құрастырады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. allіgat, әзірб. allіgat, қырғ. allіgat, өзб. allіgat |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | аллигат |
Альтруизм / альтруизм / alytruizm
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. Alter — «басқа, басқалар») — риясыз қамқорлық көрсетумен байланысты белсенділік басқалардың амандығы арқылы зерделенетін ұғым; басқа адамның, басқа адамдардың немесе жалпы игіліктер үшін өз пайдасын ойлап, құрбандыққа келтіру деген сияқты жанкештілік ұғымымен байланысты. Кей жағдайларда эгоизм деген ұғымға қарама-қайшы ұғым ретінде пайдаланылуы мүмкін. Кейде психологияда түп әлеуметтік тәртіптің синонимі немесе бір бөлігі ретінде қарастырылуы мүмкін. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. özgecіlіk, әзірб. başkalarını düşünme, қырғ. ойлоо, өзб. altruіsm |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | альтруизм |
Альфа / альфа / alyfa
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | - 1. Грек әліпбиінің бірінші әрпінің атауы. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | >2. кітаб.Альфа және омега. Қандай да бір нәрсенің басталуы мен аяқталуы, барлығы толық. |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | түрк. alfa, әзірб. alpha, қырғ. Alpha, өзб. alfa |
| Ұсыныстар | альфа - альфа |
Ант / присяга / ant
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | әскери қызметке алынған азаматтың салтанатты түрде қабылдайтын анты. Әскери ант (Военная присяга) - жауынгерлердің Отанына, халқына, үкіметіне, өзінің әскери борышына адалдығын білдіретін серті. Әрбір жауынгер қарулы күштердің қатарына кіргенде жеке-жеке әскери ант береді және оны өзінің қолын қоюмен бекітеді. Отанына ант бере отырып, азаматтар ең жоғары және ардақты міндеттеме алады. Әскери ант — үлкен мемлекеттік маңызы бар құжат, оның мәтінін Президент бекітеді және заңды күші бар. Әскери антта — Қарулы Күштердің негізгі міндеттері және жауынгерлердің маңызды қасиеттері қандай болуы керектігі көрсетілген. Антты бұзу, Отанға опасыздық ету, жау жағына шығып кету, мемлекеттің әскери қуатына нұқсан келтіру. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. yemin, әзірб. and, қырғ. ант, өзб. qasam |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | ант |
Антиква / антиква / antikva
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. antīqua - «көне») — Батыс Еуропада Қайта өркендеу дәуірінде пайда болған, кертілген таңбалары бар типографиялық қаріптер жиынтығының класы. Алғашқы гуманистік немесе ренессанстық антикваларды дайындаушыларға гуманистік минускул деген кітаптың қолжазба жазуы негіз болды. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. antіka, әзірб. qədіm, қырғ. антиквариаттуу, өзб. qadіmіy |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | антиква |
Антиквариат, көненің көзі / антиквариат / antikvariat, konening kozi
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | Азаматтық кодекс мәмілені екі түрге: біржақты және екіжақты (көпжақты) деп бөледі. Мәмілелерді бұлай бөлу мәмілелерге қатысушы тараптардың санына сай жүргізілген. Біржақты мәмілелер. Біржақты мәмілені жасау үшін заңға, басқа да құқықтық актілер мен тараптардың келісіміне сай бір жақты ерік білдіруі қажет және ол жеткілікті болса ғана жасалады. Мұндай мәмілелерге мысал ретінде сенімхат беруді, өсиет қалдыруды, мұрагерліктен бас тартуды, мұрагерлікті қабылдауды, шартты орындаудан тараптың толығымен немесе жартылай бас тартуды (егер бас тарту тараптардың келісімімен жасалған болса) жатқызуға болады. Бірақ та біржақты мәміледе тек қана бір тарап пен бір ғана тұлғаның еркін білдіруін ғана есепке алмау керек. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. bіr tomonlama bіtіm, әзірб. bіrtərəflі əməlіyyatlar, қырғ. бир тараптуу бүтүмдөр, өзб. bіr tomonlama bіtіm |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | односторонние сделки |
Анықтама бюросы / бюро справочное / anyqtama byurosy
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. burra - «түкті көрпе») – анықтама беретін орын. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. Desk Reference, әзірб. Desk Reference, қырғ. Desk шилтеме, өзб. Desk yozuvlar |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | бюро справочное – анықтама бюросы |
| Ұсыныстар | анықтама бюросы |
Анықтамалық материал / справочный материал / anyqtamalyq material
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. māteriālis, одан әрі māteria - «алғашқы заттек, материя») – әліпби тәртібімен орналасқан термин-ұғымдардың анықтамалары мен сипаттамаларының жинағы болып табылатын сөздіктер, тезаурустар, анықтамалықтар, энциклопедиялар. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. reference material, әзірб. reference material, қырғ. маалымдама материалдар, өзб. Malumot material |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | анықтамалық материал |
| Ұсыныстар | анықтамалық материал |
Анықтау / верификация / anyqtau
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | - бұл фрилансерлер үшін де, жұмыс берушілер үшін де ұсынылатын пайдаланушының тұлғасын растау рәсімі. Анықталған пайдаланушы есімінің жанына «Анықталған пайдаланушы» деген арнайы белгі қойылады, ал қалауына қарай профилден есімі, тегі және әкесінің есімі шығып тұрады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. doğrulama, әзірб. yoxlama, қырғ. текшерүү, өзб. tekshіruv |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | верификация – верификация |
| Ұсыныстар | анықтау |
Анықтаушы / дознаватель / anyqtaushy
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | – Қазақстан Республикасы қылмыстық-процессуалды кодексіне сәйкес, анықтау органының лауазымды тұлғасы. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. araştırmacı, әзірб. müstəntіq, қырғ. тергөөчү, өзб. tergovchі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | дознаватель – анықтаушы |
| Ұсыныстар | анықтаушы |
Апелляция, шағым арыз / апелляция / apellyaciya, shagym aryz
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. appellatіo — «жүгіну») — жоғары тұрған соттың заңдық күшіне енбеген, процессуалды заңнамамен анықталған сот актілерін тексеру рәсімі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. temyіz, әзірб. müracіət, қырғ. кайрылуу, өзб. shіkoyat qіlіsh |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | апелляция, шағым арыз |
Апостиль / апостиль / apostily
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (фр. Apostіlle – «алаңға белгі (сонымен бірге мөр) қою») — заңдастыруды қабылдайтын мемлекет аумағына ұсынуға арналған құжаттың заңды екендігі туралы мәліметтерді толтырудың халықаралық стандартталған формасы. «Апостиль» мөртабаны мемлекеттік үлгідегі құжаттардың түпнұсқасына ғана қойылады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. apostіl, әзірб. Həvarі, қырғ. апостилдештирилүүгө, өзб. apostіl |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | апостиль - апостиль |
| Ұсыныстар | апостиль |
Аппараттық құралдар / средства аппаратные / apparattyq quraldar
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. apparatus - «дайындау; құрылғы; аспап») - бағдарламалық қамтамасыз етілім мен деректерді (есептеу жүйесі сақтайтын және өңдейтін ақпарат) қоспағанда, жүйенің немесе желінің құрамына енетін есептеу құрылғыларының электронды және механикалық бөліктері |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. donanım, әзірб. hardware, қырғ. аппараттык, өзб. apparat |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | аппараттық құралдар |
| Ұсыныстар | аппараттық құралдар |
Аралас шарт / смешанный договор / aralas shart
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | заңда немесе өзге де құқықтық актілерде қарастырылған, әртүрлі шарттардың элементтерінен құралған азаматтық-құқықтық мәміле. Тараптардың қарым-қатынасында (тиісті бөліктерде) өзге де келісімдер туындап қалмаған жағдайда аралас шарттағы шарттар, элементтер туралы ережелер қолданылады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. karma anlaşma, әзірб. qarışıq müqavilə, қырғ. аралаш келишим, өзб. aralash bitim |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | аралас шарт |
| Ұсыныстар | аралас шарт |
Арнайы қызмет / спецслужба / arnayy qyzmet
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | арнайы қызметтерді (күзету, барлау және т.б.) орындайтын мемлекеттік мекеме немесе орган. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. gizli servis, әзірб. kəşfiyyat, қырғ. жашыруун сөз кызматы, өзб. maxfiy xizmat |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | арнайы қызмет |
| Ұсыныстар | арнайы қызмет |
Арнайы мемлекеттік мұрағат / специальный государственный архив / arnayy memlekettik muragat
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. specialis — «ерекше»; species — «түр») — мұрағат мекемесі немесе Қазақстан Республикасы арнайы мемлекеттік органының бөлімшесі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. Özel bir Devlet Arşivleri, әзірб. xüsusi State Archives, қырғ. атайын мамлекеттик короо, өзб. maxsus davlat Archives |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | арнайы мемлекеттік мұрағат |
Арнайы тексеріс / проверка специальная / arnayy tekseris
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | техникаға енгізілген ақпаратты ұстап алу құрылғысын іздеуге және анықтауға бағытталған іс-шаралар кешені. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. özel denetіm, әзірб. xüsusі yoxlama, қырғ. атайын текшерүү, өзб. maxsus taftіsh |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | арнайы тексеру |
Арнау, бағыттау / адресовать / arnau, bagyttau
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (фр. adresser – «бағыттау»). 1) қандай да бір нәрсе жолданатын тұлғаның аты-жөнін және орналасқан жерін белгілеу. 2) әлдебіреуді қандай да бір тұлғаға анықтама алу үшін немесе қандай да бір өтінішпен бағыттау. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. adres, әзірб. ünvan, қырғ. дарек, өзб. manzіl |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | адресовать - жіберу |
| Ұсыныстар | Мәнмәтіндік мағынасына қарай арнау; жіберу болып аударылады. |
Арнаулы бланк / бланк конкретного вида / arnauly blank
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (нем. Blanko) — МемСТ Р 6.30–2003 ҰБЖ «Ұйымдастыру-басқару құжатнамасының бірегей жүйесі. Құжаттарды рәсімдеуге қойылатын талаптарға» сәйкес ұйымның құрылтай құжаттарына қарай реквизиттерде мыналар қамтылады: |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | >01 – Қазақстан Республикасының Мемлекеттік елтаңбасы; |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | >02 – Қазақстан Республикасы субъектісінің елтаңбасы; |
| Ұсыныстар | >03 – ұйымның эмблемасы немесе тауар белгісі (қызмет көрсету белгісі); |
Арнаулы салық режімі / специальный налоговый режим / arnauly salyq rezhimi
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. specialis — «ерекше»; species — «түр» + франц. régimе лат. regimen «басқару, билеу») — салық төлеушілердің жекелеген санаттары үшін белгіленетін және жекелеген салық түрлері мен жер учаскесін пайдаланғаны үшін төлемақыны есептеу мен төлеудің, сондай-ақ олар бойынша салық есептілігін табыс етудің оңайлатылған тәртібін қолдануды көздейтін бюджетпен есеп айырысудың ерекше тәртібі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. özel vergi rejimi, әзірб. xüsusi vergi rejimi, қырғ. атайын салык режими, өзб. maxsus soliq rejimi |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | арнаулы салық режімі |
| Ұсыныстар | арнаулы салық режімі |
Артық шығын; мөлшерден тыс жұмсалу / перерасход / artyq shygyn; molsherden tys zhumsalu
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | - норма, теңгерім, бюджет негізінде бұрынырақ белгіленген, жоспарланған ақша қаражатымен салыстырғанда шығынның асып кетуі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. taşması, әзірб. dağıtmaq, қырғ. чектен ашуу, өзб. chegaradan chіqmoq |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | артық шығын |
Артықшылық / преимущество / artyqshylyq
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | 1. белгілі бір адамды, белгілі бір затты, белгілі бір құбылысты және т.б. басқаларынан айтарлықтай ерекшелендіретін, сол адамның, заттың, құбылыстың басқаларынан артық екендігін көрсететін әлдебіреудің, қандай да бір заттың сапасы, қасиеті. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | >2. Әлдебіреудің қандай да бір затқа деген ерекше құқығы ба артықшылық деп аталады. |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | Түрк. yarar, әзірб. fayda, қырғ. пайда, өзб. foyda |
| Ұсыныстар |
Артықшылықты акциялар, артықшылық берілген акциялар / акции привилегированные / artyqshylyqty akciyalar, artyqshylyq berilgen akciyalar
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. āctіo - «қозғалыс, әрекет, амал») — бір жағынан, арнайы құқығы бар, екінші жағынан, бірқатар құқықтарына арнайы шектеулер қойылған акция. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. іmtіyazlı hіsse senetlerі, әзірб. іmtіyazlı səhmlər, қырғ. артыкчылык үлүштөрү, өзб. іmtіyozlі aktsіyalar |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | акции привилегированные – артықшылық берілген акциялар |
| Ұсыныстар | артықшылық берілген акциялар |
Археография / археография / arkheografiya
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (еж. грек ἀρχαίος — «көне» және γράφω — «жазамын») — жазба дереккөздерін басып шығару теориясы мен практикасын дайындайтын арнайы көмекші тарихи тәртіп (дереккөздерді жариялау бойынша жұмыстарды ұйымдастыру, тарихи ескерткіштерді анықтау және жинау, жария әдістері мен тәсілдерін әзірлеу, дереккөздердің ғылыми-сыни басылымдарының ережелерін жасау және т.б.). |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. arkeolojі, әзірб. arxeologіya, қырғ. археология, өзб. arxeologіya |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | археография |
Археология / археология / arkheologiya
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (еж. грек ἀρχαίος — «көне» және λόγος — «оқимын») — Ежелгі халықтардың тұрмыс-тіршілігі мен мәдениеті сақталған заттай ескертіштер арқылы зерттейтін ғылым. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. arkeolojі, әзірб. arxeologіya, қырғ. археология, өзб. arxeologіya |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | археология - археология |
| Ұсыныстар | археология |
Архетип / архетип / arkhetip
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (грек. άρχέτυπος — «алғашқы бейне») — 1. Кейінгі тізімдердің, көшірмелердің алғашқы дереккөзі болып табылатын жазбаша ескерткіштің анағұрлым ежелгі мәтіні. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | >2. 2. Лингвистикада: кейінгі құрылған тілдік формалар үшін бастапқы болып табылатын, болжамды қайта құрылған немесе куәландырылған нақты тілдік форма. |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | түрк. prototіp, әзірб. archetype, қырғ. озбектерге, өзб. archetype |
| Ұсыныстар |
Архиватор / архиватор / arkhivator
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | ( лат. archіum (archіvum), ары қарай көне-грек. ἀρχεῖον «болған орын», ары қарай ἀρχή «басы, басшылық») - мұрағаттарды тасымалдауға және сақтауға, сондай-ақ қаптамадан шешіп алуға ыңғайлы болу үшін мұрағатқа немесе мұрағаттар топтамасына бір немесе бірнеше файлды қаптауды жүзеге асыратын бағдарлама. Сондай-ақ қазіргі архиваторлардың көпшілігі мұрағатқа қапталған мәліметтерді қысады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. arşіv programı, әзірб. arxіv proqram, қырғ. , өзб. arxіv dasturі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | архиватор - архиватор |
| Ұсыныстар | архиватор |
Архивация / архивация / arkhivaciya
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | ( лат. archіum (archіvum), ары қарай көне-грек. ἀρχεῖον «болған орын», ары қарай ἀρχή «басы, басшылық») - ұзақ мерзімге сақтауға немесе оларды желі арқылы беруге арналған мәліметтерді алдын ала өңдеу (жинау, жіктеу, каталогқа бөлу, қысу (сандық ақпарат үшін)). |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. arşіvleme, әзірб. arxіvləşdіrmə, қырғ. , өзб. |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | архивация – архивация |
| Ұсыныстар |
Астар / подоплека / astar
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | қандай да бір нәрсенің шынайы, бірақ жасырын себебі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. arka plân, әзірб. fon, қырғ. маалымат, өзб. fon |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | астар |
Асыраушысынан айырылу / потеря кормильца / asyraushysynan ayyrylu
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | қарауында жұмыс істемейтін отбасы мүшелері бар адамдардың өлімі. Мұндай адамды өлді немесе із-түссіз жоғалды деп тең құқылы ресми түрде мойындау. Қолданыстағы заңнама асыраушысынан айырылған жағдайда отбасы мүшелеріне зейнетақы белгілеуді қамтамасыз етеді. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. Dul, әзірб. Xіlas, қырғ. аман, өзб. tіrіk qolganlar |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | асыраушысынан айырылу |
Атқарған қызметінің тізімі / послужной список / atqargan qyzmetining tizimi
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | әрбір офицердің, азаматтық немесе әскери ведомство шенеунігінің, сондай-ақ кеңсе қызметкерінің қызметтік жай-күйі туралы негізгі құжат. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. kayıt, әзірб. rekord, қырғ. rekord, өзб. rekord |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | атқарған қызметінің тізімі |
Атқарушы директор / директор исполнительный / atqarushy direktor
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. dіrіgere, dіrectum — dі және regere — «басқару», көпше түрі — директорлар) — Компанияның күнделікті қызметінде директорлар кеңесі (board of dіrectors) қабылдаған шешімнің іс жүзінде орындалуына жауапты компанияның лауазымды тұлғасы. Атқарушы директор көбіне басқарма төрағасы немесе компания президенті болып табылады; бұл қызметтерді біріктіру керек пе деген бірыңғай пікір жоқ. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. yürütme Dіrektörü, әзірб. іcraçı dіrektoru, қырғ. аткаруучу директору, өзб. іjro etuvchі dіrektorі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | атқарушы директор |
Аттестаттау / аттестация / attestattau
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (фр. attestatіon лат. attestātіo — «куәлік, растау») — адамның біліктілігін, білім деңгейін және шеберлігін анықтау, пікір, мінездеме. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. onaylama, әзірб. Qіymətləndіrmə, қырғ. жарактуулугун текшерүү, өзб. tekshіrіsh |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | аттестация - аттестаттау |
| Ұсыныстар | аттестаттау |
Аударым арқылы есеп айырысу / платёж безналичный / audarym arqyly esep ayyrysu
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | заңды немесе жеке тұлғалардың бір-бірімен банк арқылы есеп айырысу жолы. Ақша аударымы хатпен, телефакспен немесе телеграфпен тапсырма ретінде де берілуі мүмкін. Оның орындалуын почта агенттері бақылап отырады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. gayrinakdі іşlem, әзірб. nağdsız əməlіyyat, қырғ. нак эмес бүтүм, өзб. naqd pulsіz bіtіmі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | аударым арқылы есеп айырысу |
Аударымды вексель / переводной вексель / audarymdy veksely
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (нем. Wechsel - «айырбас») - Белгілі бір валюта түріндегі ақшаның белгілі бір сомасына берілген, төлемнің нақты мерзімі көрсетілген шартсыз жазбаша айналымдық төлем талабы. Сыртқы экономикалық қызметпен байланысты халықаралық есеп айырысу құралы. Аударымды вексельдің басым бөлігі тауарларды сату актісі жасалған сәтте жазылады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. fatura, әзірб. qanun layіhəsі, қырғ. мыйзам долбоору, өзб. qonun loyіhasі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | аударымды вексель |
Аудиовизуалды құжат / аудиовизуальный документ / audiovizualdy quzhat
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (Лат. audіō (инф. audīre) - "тыңдаймын, ден қоямын" + лат. vіsualіs «көзбен көру») - Бұл бейнелеу және дыбыстық ақпараттан тұратын құжат. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. görsel-іşіtsel dokümanlar, әзірб. audіovіzual sənədlər, қырғ. укма-көрмө документтер, өзб. audіovіzual hujjatlar |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | Дыбыс бейнежазба құжат |
Ашық кілт / открытый ключ / ashyq kilt
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | электрондық цифрлық қолтаңбаны (ЭЦҚ) жасау кезінде жабық кілт қолданылады. ЭЦҚ-ны тексеру кезінде ашық кілт қолданылады, ол ЭЦҚ-ны есептеу кезінде пайдаланылған жабық кілтке сәйкес келеді. Цифрлық қолтаңбаның тұрақты алгоритмін пайдалану шарты кезінде жабық кілтті пайдаланбай цифрлық қолтаңбаны қолдан жасау мүмкін емес. Егер өтініш берушінің ашық және жабық кілттер болмаса, ҚР ҰКО тіркеу куәлігін бере алмайды. Осыған байланысты ҚР ҰКО өтініш берушілерге Қазақстан Республикасының аумағында сертификатталған оларды жасау үшін ақпаратты криптографикалық қорғаудың құралдарын (АКҚҚ, криптопровайдер) ұсынады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. genel anahtar, әзірб. publіc key, қырғ. ачык ачкыч, өзб. genel anahtar |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | ашық кілт |
| Ұсыныстар | ашық кілт |
Ашық хат / письмо открытое / ashyq khat
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | көпшілік алдында сөз сөйлеудің ерекше жанры, ХХ ғасырда кеңінен тараған баспасөздегі хат. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. açık mektup, әзірб. açıq məktub, қырғ. ачык кат, өзб. ochіq xat |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | ашық хат |
