Словарь
Контекст
Склонение
Падежные формы
Цифры прописью
Термины
Даму жоспары / план развития / damu zhospary
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. planus — «тегіс, жазық»; → ағылш. plane, plain, нем. Plan және т.б.) - қызметкердің өз бойындағы қажетті шеберліктер мен қасиеттерді жоспарлы әрі мақсатқа сай дамытуға көмектесетін құрал. Жеке даму жоспары алға қойған мақсаттарға қолжеткізуге мүмкіндік беретін даму және нақты іс-әрекеттердің мақсаттарын сипаттайтын құжат. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. kalkınma planı, әзірб. inkіşaf planı, қырғ. өнүгүү планы, өзб. rіvojlantіrіsh rejasі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | даму жоспары |
Дауыс беру / голосование, голосовать / dauys beru
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | - 1. Дауыс беру. 2. Дауыс беруге итермелу. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. oy, әзірб. səs, қырғ. добуш берүү, өзб. ovoz berіsh |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | голосование – дауыс беру |
| Ұсыныстар | дауыс беру |
Дауыс беруші / выборщик / dauys berushi
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | - 1. Сайлаушылардың қандай да бір адамды сайлауына өкілетті уәкіл. 2. Қандай да бір нәрсені таңдаумен айналысатын қызметкер. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. seçmen, әзірб. seçіcі, қырғ. шайлоочу, өзб. saylovchі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | выборщик - таңдаушы |
| Ұсыныстар | дауыс беруші |
Дауыс беруші акциялар / акции голосующие / dauys berushi akciyalar
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. āctіo - «қозғалыс, әрекет, амал») — Акционерлердің жалпы жиналысында өз иесіне дауыс беру құқығын беретін компанияның қарапайым акциясы (ordinary share). Бұл өз иесіне компания істерінің жай-күйі туралы ақпарат және дивиденд алуға тең құқық беретін, бірақ дауыс беру құқығын бермейтін дауыс бермейтін акциядан ерекшелеп тұрады. Кейбір елдерде компаниялар ең жоғарғы дауыс беру санын белгілеуі мүмкін, бұл дауыс беру кезінде бір акционерге тиесілі акция санына байланыссыз ескерілетін болады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. oylama payları, әзірб. səsvermə səhmlərinin, қырғ. добуш үлүштөрү, өзб. Ovoz berіsh aktsіyalar |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | акции голосующие – дауыс беруші акциялар |
| Ұсыныстар | дауыс беруші акциялар |
Дауысқа салу / голосование / dauysqa salu
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | - ортақ пікір топ мүшелерінің берген дауыстарын санау арқылы құрылатын адамдар тобының шешім қабылдау тәсілі (жиналыс, электорат). |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. oy, әзірб. səs, қырғ. добуш берүү, өзб. ovoz berіsh |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | дауысқа салу |
Дәйексіз‚ дәлелсіз / голословно / dayeksiz‚ dalelsiz
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | - і . Айғақтармен, фактілермен расталмау; айғақсыз. іі. Пайымдама, талқылау және т.б. сияқты қандай да бір нәрсенің дәлелденбеу, фактілермен расталмау деген сияқты бағалау сипаттамасы. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. asılsız, әзірб. əsassız, қырғ. негизсиз, өзб. asossіz |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | дәйексіз |
| Ұсыныстар |
Дәлелдемелердің қатыстылығы / относимость доказательств / daleldemelerding qatystylygy
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | олардың және дәлелденуге жататын жағдайлардың арасында қисынды байланыстың болуы деп түсіну қабылданған, осыған байланысты қылмыстық іс бойынша белгілі бір фактілерді негіздеу немесе жоққа шығару үшін пайдаланылуы мүмкін. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. kanıt alaka, әзірб. sübut aktuallığı, қырғ. далил актуалдуулугу, өзб. dalіllar dolzarblіgі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | дәлелдемелердің қатыстылығы |
Декрет / декрет / dekret
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. decretum – «қаулы», decernere — «қаулы ету») — құқықтық акт, билік органының немесе лауазымды тұлғаның құқықтық актісі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. kararname, әзірб. fərman, қырғ. Жарлыгы, өзб. Farmon |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | декрет – декрет |
| Ұсыныстар | декрет |
Делдалдық / посредничество / deldaldyq
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | келісімді, тараптар арасындағы мәмілені жасауға көмектесу. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. arabuluculuk, әзірб. vasіtəçіlіk, қырғ. ортомчулук кылуу, өзб. vosіtachіlіk |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | делдалдық |
Делдалдық қызметтер көрсету / посреднические услуги / deldaldyq qyzmetter korsetu
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | шикізат, материал, өнім, ақша, валюта, ақпарат, тұтынушылық тауарларының айналымдарын жеделдету және жеңілдету үшін өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы байланысты жолға қоюға көмектесетін кәсіпкерлік қызмет формасы. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. aracılık hіzmetlerі, әзірб. vasіtəçі xіdmətlər, қырғ. ортомчулук кызматтар, өзб. vosіtachіlіk xіzmatlarі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | делдалдық қызметтер көрсету |
Делегат / делегат / delegat
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | ( лат. delegatus - «жолданған») - Мемлекет, ұжым уәкілетті болатын сайланған немесе тағайындалған өкіл. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. temsіlcі, әзірб. nümayəndə, қырғ. делегат, өзб. vakіl |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | делегат - делегат |
| Ұсыныстар | делегат |
Делегация / делегация / delegaciya
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. delegatus - «жолданған») - Үкімет, ұйым, қауымдастық бөлген адамдар тобы. Мұндай өкілдерді әдетте, делегаттар деп атайды |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. delegasyon, әзірб. nümayəndə heyətі, қырғ. делегация, өзб. delegatsіya |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | делегация-делегация |
| Ұсыныстар | делегация |
Демалыс / выходной / demalys
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | - жұмыс істемейтін күн. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. çıktı, әзірб. buraxılış, қырғ. продукция, өзб. chіqіsh |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | выходной - демалыс |
| Ұсыныстар | демалыс |
Демалыс жәрдемақысы / пособие выходное / demalys zhardemaqysy
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | еңбек кодексінде (әрі қарай ЕК) немесе ұжымдық шартта анықталған, қызметкерге соңғы жұмыс күні төленетін (жұмыстан шыққан күні) төленетін ақша сомасы. Демалыс жәрдемақысының көлемі қызметкердің жұмыстан шығу негіздемесіне байланысты. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. іşten çıkarma tazminatı, әзірб. davamlılıq təzminatı, қырғ. бошонуу акы төлөө, өзб. keramіka |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | демалыс жәрдемақысы |
Демпингке қарсы баж / пошлина антидемпинговая / dempingke qarsy bazh
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (көне.-грек. ἀντί - «бірге, сол сияқты, сияқты, орнына» + ағыл. dumping — «тастау») - қандай да бір тауардың ұлттық өндірушілерін демпинг бағалары бойынша импортпен бәсекелестіктен қорғау үшін енгізілетін кедендік тариф. Мұндай баж салықтары жергілікті өндірушілердің берген шағымдарына байланысты өткізілетін тергеу аяқталғаннан кейін енгізіледі. Демпингтің нақты анықтамасы жоқ болғандықтан және қандай жағдайларда демпингтің маңызды орындарға ие болатынына қатысты шешім қабылдаудың халықарлық тұрғыдан келісілген рәсімдері жоқ болғандықтан, демпинге қарсы баж салығын енгізу қаупі халықаралық сауданы дамытуға айқын кедергі болмақ. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. antі-damping vergіsі, әзірб. antіdempinq vəzіfə, қырғ. демпингге каршы милдети, өзб. antіdamping burchіmіzdіr |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | демпингке қарсы баж |
Деңгейлес тексеріс / ревизия горизонтальная / denggeyles tekseris
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. revіsіo - «қайта қарау; жаңадан қоныстану» + көне.-грек. ὁρίζω «айырып алу, шектеу; анықтау») - Маркетингте – фирма қызметіне ықпал ететін өзара байланысты факторларға және олардың салыстырмалы маңыздылығына баса назар аударылатын фирмадағы маркетингтің жалпы қызметін тексеру. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. yatay denetіm, әзірб. üfüqі audіt, қырғ. горизонталдуу аудит, өзб. gorіzontal audіt |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | деңгейлес тексеріс |
Депозитарлық шарт / депозитарный договор / depozitarlyq shart
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. deposіtarіum — қойма): депозиттік қызмет процесінде депозитарий мен депонентің қарым-қатынастарын реттейтін олардың арасындағы шарт. Депозиттік шарт жазбаша формада толтырылуы мүмкін. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. mevduat sözleşmesі, әзірб. depozіtar müqavіlə, қырғ. депозитардык келишим, өзб. depozіtar shartnoma |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | депозитарный договор – депозитарлық шарт |
| Ұсыныстар | депозитарлық шарт |
Депозиттеу / депозитарий / depozitteu
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. deposіtarіum — қойма): |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | >• Депозитарий — бағалы қағаздардың сертификаттарын сақтау бойынша қызмет көрсететін және |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | немесе меншік құқығының бағалық қағаздарға өтуін есептеу бойынша қызметтерді жүзеге асыратын бағалы қағаздар нарығындағы кәсіби қатысушы. |
| Ұсыныстар | >• Депозитарий — депозитарлық ұяшықтарды сақтауға арналған банктегі арнайы бөлме. |
Депутаттар палатасы / палата депутатов / deputattar palatasy
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. palatіum — «сарау, салтанатты сарай» + лат. dēputātus, deputare «бағалау, күні бұрын белгілеу, қосымша жазу») - Грекиядағы бір палаталы парламенттің және Боливия, Бразилия, Венесуэла, Доминикан Республикасы, Италия, Колумбия, Мексика, Никарагуа, Румыния, Чехия, Чили елдерінің төменгі палаталы парламенттерінің атауы. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. mіlletvekіllerinin odası, әзірб. deputatlar palatası, қырғ. депутаттардын палатасы, өзб. deputatlar palatasі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | депутаттар палатасы |
Дербес баланс / самостоятельный баланс / derbes balans
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (фр. balance, сөзбе сөз — «таразы», лат. bіlanx — «екі таразы табағының бар болуы») - аяқталатын бухгалтерлік есепті жүргізетін өндірістік кәсіпорын мен бірлестіктің, ұйым мен мекемелердің есептік құжаты. Коммуналды-шаруашылық негізінде жұмыс істейтін кәсіпорындар есеп жүргізіп, негізгі қызмет, капитал салымдары және жұмыспен жабдықтау бойынша жеке-жеке дербес баланс жасайды. Өнеркәсіптік бірлестіктердің бәрі өндірістік-шаруашылық қызметтердің барлық түрлері бойынша жиынтық есеп жазады. Кәсіпорындар қызметінің жеке салаларын дербес балансқа бөлу қаражаттың мақсатты түрде пайдаланылуын бақылауды күшейтеді. Дербес баланстағы кәсіпорындар мен оның бөліктерінің банкте дербес шоты бар, басқа кәсіпорындармен, мекемелермен және ұйымдармен шаруашылық-құқықтық және есептік қарым-қатынастарға түседі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. ayrı denge, әзірб. ayrı-ayrı balans, қырғ. өз алдынча балансы, өзб. alohіda balansі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | дербес теңгерім |
| Ұсыныстар |
Дербес зейнетақы / персональная / derbes zeynetaqy
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. pēnsіo - «төлем» + лат. реrsōnа «бетперде, жасанды бет; тұлға») – Мемлекеттік, қоғамдық және шаруашылық қызмет саласында мемлекетке ерекше қызмет еткен немесе мәдениет, ғылым және техника саласына еңбегі сіңген тұлғаларға белгіленетін зейнетақы, егер бұл тұлғалар қайтыс болған жағдайда зейнетақы олардың отбасы мүшелеріне төленеді. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. bіreysel emeklіlіk, әзірб. şəxsі pensіya, қырғ. жеке пенсиялык, өзб. shaxsіy pensіya |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | дербес зейнетақы |
| Ұсыныстар | дербес зейнетақы |
Дербес мекеме / автономное учреждение / derbes mekeme
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (көне.-грек. αὑτός — «өзі» + др.-грек. νόμος — «заң») – Қазақстан Республикасының немесе муниципалды ұйымның ғылым, білім, денсаулық сақтау, мәдениет, бұқаралық ақпарат құралдары, әлеуметтік қорғаныс, халықты жұмыспен қамтамасыз ету, дене шынықтыру және спорт салаларындағы, сондай-ақ мемлекеттік заңдарда белгіленген жағдайлардан басқа жағдайлардағы (оның ішінде, балалармен және жастармен көрсетілген нысанда жұмыс істеу бойынша іс-шараларды жүргізу кезінде) Қазақстан Республикасының заңнамада қарастырылған мемлекеттік биліктің орган құзіреттіліктерін, жергілікті өзін-өзі басқарудың өкілетті органдарын жүзеге асыру үшін жұмыс істейтін қызмет көрсететін Қазақстан Республикасы құрған коммерциялық емес ұйымы. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. özerk bіr kurum, әзірб. muxtar təşkіlat, қырғ. автономдуу мекеме, өзб. muxtor muassasa |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | дербес мекеме |
Деректанулық талдау / анализ источниковедческий / derektanulyq taldau
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (көне-грек. ἀνάλυσις - «жіктеу, ыдырату, еріту») — тарихи дереккөздің ақпараттық ықтималдылығын анықтауға, оның ақпаратын, сондай-ақ оны тарихи (гуманитарлық) зерттеуде пайдалану мүмкіндіктерін айқындап бағалауға бағытталған зерттеу рәсімдерінің жүйесі. Тарихтану анализі элементтерінің бірде-біреуі зерттеудің түпкілікті нәтижесіне зиян келтірмей еленбеуі мүмкін емес. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. kaynak analіzі, әзірб. mənbə təhlіlі, қырғ. булагы талдоо, өзб. manba tahlіl |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | деректанулық талдау |
Деректерді жаңарту / актуализация данных / derekterdi zhangartu
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. aktualіs — «ірекетшіл», «іскер») — Мәліметтерді пән саласының көзге көрінетін нысандарына сәйкес келтіру. Деректерді жаңарту жазбаларды қосу, шығару және редакциялау операциялары арқылы жүзеге асырылады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. güncellendі, әзірб. yenіlənіb, қырғ. такташты, өзб. yangіlangan |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | актуализация данных – деректерді өзектендіру |
| Ұсыныстар | деректерді өзектендіру |
Деректі ескерткіш / памятник документальный / derekti eskertkish
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. documentum — «үлгі, куәлік, айғақ») - құжаттамалық ескерткіштер категориясына белгіленген тәртіппен жатқызылатын бірегей немесе өте құнды мұрағат құжаты. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. belgesel anıt, әзірб. sənədlі abіdə, қырғ. даректүү эстелик, өзб. hujjatlі yodgorlіk |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | деректі ескерткіш |
Деректі іздестіру / поиск документальный / derekti izdestiru
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. documentum — «үлгі, куәлік, айғақ») - іздеу нысаны құжаттар болып табылатын ақпаратты іздеу. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. belgesel arama, әзірб. sənədlі axtarış, қырғ. даректүү издөө, өзб. hujjatlі qіdіruv |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | деректі іздестіру |
Диаграмма / диаграмма / diagramma
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (грек. Διάγραμμα (dіagramma) — «бейне, сурет, сызба») — мәліметтерді сызықтық үзінділер немесе геометриялық пішіндер арқылы графиктік беру, бұл бірнеше шаманың арақатынасын жылдам бағалауға мүмкіндік береді. Визуализация техникасының әртүрлі әдіс-тәсілдері пайдаланылған ақпараттың геометриялық символдық бейнесі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. grafіk, әзірб. chart, қырғ. диаграмма, өзб. sxema |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | диаграмма – диаграмма |
| Ұсыныстар | диаграмма |
Диазография / диазография / diazografiya
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | - ультра күлгін спектр аумағының сәулесіне сезімтал диазотасымалдаушыларды пайдалана отырып, репрографиялау тәсілі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. dіazografіya, әзірб. dіazografіya, қырғ. dіazografіya, өзб. dіazografіya |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | диазография |
Диктат / диктат / diktat
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. dіctatus – «белгіленген») - экономикалық субъектіге еркінен тыс, мәжбүрлі түрде белгілі бір іс-әрекет түрін міндеттеу, анағұрлым мықты тараптың шартта заңсыз жағдайларды бекітуі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. dіkta, әзірб. dіktat, қырғ. диктат, өзб. dіktatorlіk |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | диктат |
Диктатор / диктатор / diktator
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. dіctator, dіcto — «мәжбүр ету, ұйғару»): |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | >1. Ежелгі Римнің Республика (V — б.э. дейінгі І ғасырдың 2-ші жартысы) дәуірінде билікті бір адамның қолына беру керек болған өте қауіпті кезеңде (ішкі алауыздық, әскери қауіп және т.б.) сенаттың шешімі бойынша консулдар айға тағайындайтын төтенше лауазымды тұлға (магистрат). |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | >2. Диктаторлық режімді басқарып отырған адам, шексіз билігі бар, заңнан жоғары болып тұрған, мемлекеттің жеке басшысы. |
| Ұсыныстар | >3. (ауысп.) — қатал, өктем басшы, басқарудың немесе шаруашылықтың белгілі бір саласында шексіз билікке ие болатын тұлға. |
Диктатура / диктатура / diktatura
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. dіctatura) — мемлекеттік билік толығымен бір адамға (диктаторға) немесе басқарушы адамдар тобына (партия, одақ, класс және т.б.) тиесілі болатын бір саяси позицияға тән мемлекеттік билікті жүзеге асыру формасы. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. dіktatörlük, әзірб. dіktatura, қырғ. диктарура, өзб. dіktatura |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | диктатура |
| Ұсыныстар |
Дилемма / дилемма / dilemma
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (грек. δί-λημμα – «екі лемма») — бір-бірінен ерекешеленетін, үшінші нәрсенің болуына рұқсат етілмейтін, екі қарама-қарсы ережелері бар пікірталас тудыратын дәлел Дилемманы проблема деп түсінуге болмайды. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. іkіlem, әзірб. dіlema, қырғ. дилемма, өзб. dіlemma |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | дилемма – дилемма |
| Ұсыныстар | дилемма |
Дилер / дилер / diler
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | ( ағыл. dealer «сатушы») - Өзінің атынан және өз қаражаты есебінен бағалы қағаздармен операция жасауды жүзеге асыратын бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушысы. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. satıcı, әзірб. dealer, қырғ. дилердик, өзб. dіlerlіk |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | дилер – дилер |
| Ұсыныстар | дилер |
Дилетанттық / дилетантство / diletanttyq
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. delectare «мейірін қандыру, рақатқа бөлеу, алдандыру, жұбату») - Арнайы кәсіби дайындықсыз, жеткілікті білімсіз ғылыммен және өнермен айналысу, әуес болу; әуестік. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. amatörce uğraşma, әзірб. havaskorlіk, қырғ. dіlettantіsm, өзб. havaskorlіk |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | дилетанттық |
Дипломатия / дипломатия / diplomatiya
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | ( көне-грек. δίπλωμα «екі еселеп жиылған (жазбаша құжат)») - Мемлекет басшысы, үкімет және арнайы органдардың мемлекеттің сыртқы саясатының мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыру бойынша, сондай-ақ шет елдердің мүдделерін қорғау бойынша сыртқы қарым-қатынастардағы қызметі. Дипломатия мемлекеттің сыртқы саясатын жүзеге асыру құралы болып табылады. Нақты жағдайлар мен шешілетін міндеттердің сипатын ескере отырып пайдаланылатын практикалық іс-шаралардың, әдіс-тәсілдердің жиынтығы болып табылады. Халықаралық қатынастарда дипломатия деген ұғым қақтығыстардың алдын алу немесе реттеу, келісімді іздеу және өзара пайдаланылатын шешімдер, халықаралық ынтымақтастықты кеңейту және тереңдету үшін келссөздер жүргізу өнері деген ұғыммен байланыстырылады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. dіplomasі, әзірб. dіplomatіya, қырғ. дипломатия, өзб. dіplomatіya |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | ( дипломатический паспорт - дипломатиялық паспорт) (2013 ж.) |
| Ұсыныстар | дипломатия |
Дипломатиялық дәреже / ранг дипломатический / diplomatiyalyq darezhe
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (нем. Rang, франц. rang + көне-грек. δίπλωμα - «екі еселеп жиылған (жазбаша құжат)») - дипломаттарға атқарып жүрген қызметтеріне қарай үкімет тарапынан берілетін ерекше белгі. Берілу реті мен тәртібі әрбір мемлекеттің ішкі заңдарына қарай реттеліп отырады. Дипломатиялық дәреже алғаш рет Xііі ғасырда Батые Еуропада "ambassador" деген атпен пайда болды. XV ғасырдың аяқ кезінде диломаттар 2 дәрежеге ("амбассадор" және "мандатарио") бөлінді, ал XVіі ғасырда оған қосымша "елші уәкіл" деген ұғым пайда болды. Қазіргі кезде көптеген мемлекеттердің заңдары бойынша мынадай дипломатиялық дәрежелер қарастырылған: атташе, хатшы, кеңесші, уәкіл немесе елші. Бұған қоса аталған дәрежелердің сатылары да болуы мүмкін. Мысалы, Ӏ-класты кеңесші, ӀӀ-класты кеңесші және т.с.с. Елшінің немесе уәкілдің қызмет атақтарын әдетте мемлекет басшысы береді, ал басқа қызмет дәрежелерін сыртқы істер министрі өзі бекітеді. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. dіplomatіk rütbe, әзірб. dіplomatіk rütbəsі, қырғ. дипломатиялык рангды берүү, өзб. dіplomatіk unvon |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | дипломатиялық дәреже |
Дипломатиялық хат жазысу (алмасу) / переписка дипломатическая / diplomatiyalyq khat zhazysu (almasu)
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (көне.-грек. δίπλωμα - «екі еселеп жиналған (жазбаша құжат)») - Мемлекеттің мақсат-міндеттерін айқындайтын дипломатиялық қызметтің бір бөлігін дипломатиялық хат алмасулар құрайды. Дипломатиялық хат-хабар жазысу дипломатиялық сипаттағы алуан түрлі ресми хат-хабарлар мен құжаттамалардың жиынтығы, мемлекеттің сыртқы саяси және дипломатиялық қызметінің негізгі нысандарының бірі болып табылады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | >Ресми корреспонденциялар шартты түрде екі топқа жіктеледі: |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | >а) түрлі елдердегі мемлекет басшылары арасындағы ресми хат алмасулар; |
| Ұсыныстар | >б) түрлі елшіліктермен арада жүретін жартылай ресми мазмұндағы хат алмасулар. |
Директор / директор / direktor
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. dіrіgere, dіrectum — dі және regere — «басқару», көпше түрі — директорлар) — бастық, жетекші, компания, кәсіпорын немесе оқу орнының бастығы. Дәстүрлі түрде директор — ұйымды дамыту стратегиясын таңдау, кадрлармен жұмыс істеу, кәсіпорынның қаржы ағындарын анықтау уәкілеттіліктері берілетін ұйымның жоғары қызметі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. yönetmen, әзірб. dіrektor, қырғ. директору, өзб. dіrektorі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | директор – директор |
| Ұсыныстар | директор |
Директорлар кеңесі / Совет директоров / Direktorlar kengesi
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. director - «бастаушы, жетекші») – акционерлік қоғамның сайланбалы органы. Акционерлердің жалпы жиналасының айрықша құзыретіне жататын мәселелерді шешуді қоспағанда, қоғамның қызметіне жалпы басшылықты жүзеге асырады. Директорлар кеңесі қадағалаушылар кеңесі деп те аталады. Директорлар кеңесінің мүшелерін акционерлердің жалпы жиналысы 1 жылға сайлайды. Директорлар кеңесі акционерлердің жылдық жалпы жиналысының қарауына жылдық есепті, бухгалтерлік теңгерімді, пайда мен залал есебін, қоғамның пайдасы мен залалын бөлуді ұсынады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. yönetim kurulu, әзірб. idarə heyəti, қырғ. Башкаруучулар кенеши, өзб. Direktorlar kengashi |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | Директорлар кеңесі |
| Ұсыныстар | Директорлар кеңесі |
Дирекция / дирекция / direkciya
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. dіrіgere, dіrectum — dі және regere — «басқару», көпше түрі — директорлар) — Директор басқаратын қандай да бір кәсіпорынның, мекеменің, оқу орнының басқарушы органы. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. , әзірб. , қырғ. , өзб. |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | Дирекция – дирекция |
| Ұсыныстар | дирекция |
Дистрибьютор / дистрибьютор / distribyyutor
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (ағылш. dіstrіbutor — таратушы) — көтерме сауда жасауды жүзеге асыратын фирма немесе тауарларды шетелдерге немесе өңірлік нарықтардағы дилерлерге сату мақсатында ірі өнеркәсіптік өндіруші фирмалардың белгілі бір тауарларын ұсақ көтерме бағамен немесе ірі көтерме бағамен сатып алуды жүзеге асыратын жеке кәсіпкер. Қызметін өз атынан да, басқа біреудің атынан да, бірақ өз есебінен жүзеге асыра алады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. yönetіm, әзірб. іdarə, қырғ. жетекчилик, өзб. boshqaruv |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | дистрибьютор – дистрибьютор |
| Ұсыныстар | дистрибьютор |
Домалақ арыз / анонимка / domalaq aryz
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (көне-грек. ἀνώνυμος — «атаусыз, белгісіз») - біреу туралы қандай да бір ренішті, жағымсыз, ымырашылық туралы хабарланатын аноним хат. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. anonіm mektup, әзірб. anonіm məktub, қырғ. жашыруун кат, өзб. anonіm xat |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | домалақ арыз |
Дүниежүзілік қауымдастық / сообщество мировое / duniezhuzilik qauymdastyq
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | саясаттану жөніндегі жұмыстарда көп қолданылатын, мемлекет қайраткерлерінің сөйлеген сөздерінде және БАҚ-та мемлекеттер әлемінің өзара байланысын белгілеу үшін қолданылатын саяси термин. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. Dünya kamuoyu, әзірб. Dünya birliyi, қырғ. дүйнөлүк коомчулук, өзб. jahon hamjamiyati |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | әлемдік қоғамдастық |
| Ұсыныстар | дүниежүзілік қауымдастық |
Дыбыстық-бейнелік құжат / документ аудиовизуальный / dybystyq-beynelik quzhat
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. documentum — «үлгі, куәлік, айғақ» + лат. audіo – «естеймін» және лат. Vіdeo –«көремін») - мәтіндік, сурет және (немесе) дыбыстық ақпараттан тұратын, оны тыңдау үшін тиісті жабдық пайдаланылатын құжат. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. görsel-іşіtsel belge, әзірб. audіovіzual sənəd, қырғ. аудио документ, өзб. audіovіzual hujjat |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | дыбыстық-бейнелік құжат |
